OKUL ÇAĞI SORUNLARI (6-12 yaş)

Okul çağı derken daha çok 6-12 yaşları arası dönemi kastediyoruz. Ancak bu dönemi diğer dönemlerden bütünüyle kopuk ele almanın mümkün olamayacağını, 6 yaşın altındaki ve 12 yaşın üstündeki dönemlerle de zorunlu olarak geçişkenlikler göstereceğini bilmek durumundayız.

Çocuğun gelişimi bir süreç halinde ortaya çıkar ve her dönem kendinden önceki dönemlerin birikimleri üzerine kurulur. Yani bir bakıma onu içinde barındırır.

Çocuğun gelişiminin temel basamaklarını ve bu basamaklardaki sorunları çok ana hatlarıyla ele almadan önce bir iki temel bilgiyi paylaşmak istiyorum.

Her yaştaki insanın ruhsal gereksinimleri arasında önemli iki temel gereksinim vardır:

1-Sevmek ve sevilmek

2-Kendisi ve başkaları için değerli olmak

Sağlam ve sağlıklı bir kişilik gelişimi için çocuğun bu temel gereksinimlerinin doyurulması ve ilerde kendi kendisine bu gereksinimlerini karşılayabilecek bilgi ve donanımı edinmesi sağlanmalıdır.

Diğer taraftan ailenin çocuğa karşı tutumunun iki temel öğesi vardır:

1-Sevgi

2-Disiplin

Çocuğun bu iki öğeyi dengeli ve birbirini bütünler tarzda özümsemesi sağlanmalıdır.

BAŞLICA SAĞLIKSIZ AİLE ÇOCUK İLETİŞİM MODELLERİ

1-Aşırı verici, koruyucu ve aşırı disiplinsiz tutum

2-aşırı itici, ilgisiz ve aşırı disiplinsiz tutum

3-Aşırı verici ve aşırı disiplinli, denetimli tutum

4-Aşırı itici ve aşırı disiplinli ve aşırı cezalandırıcı tutum

5-Anne ve babanın tutumları arasında tutarsızlık oluşu

6-Aile içindeki çocuklara farklı tutumlar oluşu

7-Aile içi kutuplaşmaları

Bu kısa bilgilerden sonra şimdi okul çağı çocuklarını ilgilendiren başlıca sorunlara kısaca değinebiliriz:

ÇOCUKLUK ÇAĞI DEPRESYONU

Çocukluk çağındaki depresyonlar her zaman erişkinlerdeki gibi klasik depresyon belirtileriyle ortaya çıkmayabilir. Çocuğun okul başarı durumunda düşüş, arkadaşlarıyla ilişkilerinde zayıflama veya sorunlu, çatışmalı ilişkiler, okul uyumunda bozulma, şiddete eğilimli davranışlar, aile bireyleriyle çatışmalar vs. gibi belirtilerle ortaya çıkabilir.

Çocuğun alışık olunan davranışlarının değiştiğini, beklenmedik tepkilerin ve davranışların ortaya çıktığını aile veya öğretmenleri fark edebilir bazen. Çocukluk çağı depresyonunun da birçok nedeni olabilmekle birlikte en önemli neden anneyle kurulan güven dolu ilişkide meydana gelen zedelenmelerdir.

Çocuk kendi gereksinimlerini karşılayamadığı için tam bağımlıdır ve bu nedenle de çocukluk çağı depresyonunun en sık olarak karşımıza çıkan durum anneden ya da anne yerine geçen kişiden ayrılmadır.

6 aylıktan sonra çocuk ayrılmayı fark eder. Ayrılmayı takiben önce şiddetli ve uzun süreli ağlamalar, huysuzluklar görülür çocuk bir türlü yatıştırılamaz.

2-3 hafta sonra durgunluk ve içe kapanma başlar. Çocuk gittikçe kilo kaybeder, gelişimi belirgin şekilde gerileyebilir.

Anne 3 ay içinde dönerse bebek giderek eski durumunu alır. Bu duruma “kısa süreli anne yoksunluğu sendromu” diyoruz. Ayrılık üç ayı geçerse durumda geriye dönüş ve iyileşme çok sınırlı olur ve “uzun süreli anne yoksunluğu” sendromu gelişir.

SEPERASYON ANKSİYETESİ (ÇOCUKTA AYRILMA ANKSİYETESİ) BOZUKLUĞU

Çocuğun bağlı ve bağımlı olduğu kişiden (anne, baba ya da çocuğa bakan kişiden) ayrılması özellikle 1-3 yaşları arasında sıklıkla bu duruma neden olur. Çocuk ayrıldığı kişiyi kaybetme korkusuna kapılabilir ve kendisini çaresiz hissedebilir.

Bu korku zaman içinde çocuk başkalarıyla ilişkilerini geliştirmeyi öğrendikçe azalır. Bu dönemlerde anne babanın çocuğu kendisini terk etmekle korkutması veya şakalaşması bu korkuları derinleştirebilir.

Anne babasının kendisini bırakıp gideceği ve bir daha geri dönmeyeceği korkuları çocuğun tüm yaşamını etkileyebilir. Ayrılma anksiyetesinin en sık görülen ve bilinen dışavurum şekli okul fobisi olarak bilinen durumdur.

OKUL KORKUSU (OKUL FOBİSİ)

Okul Fobisi iki şekilde ortaya çıkabilir:

• Ya ani bir şekilde yani birden bire ortaya çıkar.
• Veya sinsi bir şekilde yani zaman içinde yavaş yavaş artarak, ufak tefek isteksizlikler, nazlanmalar veya şikâyetlerle başlayıp okula gitmek istememekle sonuçlanır.

Okul fobisi anaokuluna ve/veya ilkokula başlayan çocuklarda daha sık görülür. Ülkemizde anaokulu zorunlu olmadığından bu dönemde daha az görülmektedir.

Lise yıllarında da görülebilmekte ancak yaş ilerledikçe görülme sıklığı azalmakla birlikte tedavisi güçleşmektedir.

Okul fobisinin okul çağındaki çocuklar arasındaki sıklığı : %1-8 arasında değişmektedir (ortalama 100 çocuktan 5’inde).

Okul korkusunu ortaya çıkaran etkenler ne olursa olsun kaynağı genellikle anneden ayrılma korkusudur.

Okul fobisi olan çocukların ailelerinde 5 çeşit etkileşim sık görülür;

1-Anne ya da baba sürekli sıkıntılıdır ve kendilerine bir şey olacağından korkmaktadırlar.

2-Anne-baba çocuğa okulda, yolda bir şey olacağından korkmaktadırlar.

3-Anne ya da baba genel tutumlarında çocuğun kendilerine bağlı ve bağımlı kalmasını istemekte ve desteklemektedirler.

4-Çocuk kendi yokluğunda anne-babasına bir şey olacağından, ya da kendisini bırakıp gideceklerinden korkmaktadır.

5-Çocuk anne-babasının yokluğunda kendisine bir şey olacağından korkmaktadır.

Bu çocuklar genellikle başarı kaygısı yüksek, uslu, uyumlu, aşırı onay bekleyen, ailesine bağımlı çocuklardır.

Tedavi:

1-Aile danışmanlığı

2-Aile tedavisi(ailedeki sorunlu yapı ve ilişki biçimi ele alınarak çözülür)

3-Psikoterapi

4-Davranış tedavisi

5-İlaç tedavisi

Çocuğun kendine özgü koşullarına bağlı olarak hangi tedavi seçeneklerinin daha uygun olduğuna çocuğun tedavisini üstlenen psikiyatr karar verecektir. Fakat cezalandırıcı tutum ve aşırı hoşgörülü tutum zararlıdır.

ENÜRESİZ(ALTINI ISLATMA)

Çocuk 3-5 yaşları arasında idrarını gece-gündüz tutabilecek biyolojik olgunluğa erişir. Bu yaşlardan sonra ayda en az iki kez gece yatağını, gündüz altını ıslatması bir bozukluk olarak değerlendirilir.

-Sıklık ortalama olarak %10-20 arası

-ailesel(genetik) yatkınlık söz konusudur çoğunlukla. Araştırıldığında anne ya da baba tarafındaki akrabalarda da olduğu anlaşılır.

-Psikolojik etkenler:

Yeni bir kardeşin doğumu

Annenin aşırı disiplinli ve titiz ve baskıcı tutumuna tepki

Ailede ölümler, hastalıklar, ayrılıklar, geçimsizlikler ya da okulda başarısızlıklar gibi yaşam olaylarının oluşturduğu anksiyeteye (sıkıntıya) tepki

Ailenin aşırı koruyucu ve hoşgörülü tutumuna karşı çocukta bebeksi kalma eğiliminin gelişmesi

Çoğunlukla ergenlik çağına kadar kendiliğinden geçer. Ancak bu beklenmemeli ve tedavi edilmelidir.(Aksi durumda çocukta özgüven zedelenmesi, suçluluk psikolojisi gelişebilir). %1 kadarı da erişkinlik çağına dek sürer.

KEKEMELİK

Genellikle 12 yaşından önce ve çoğunlukla 2-7 yaşları arasında başlar. Ortalama olarak toplumda %1 civarında bir sıklığa sahiptir. (bizim ülkemizde yapılan araştırmalarda daha sık bulunmuş) erkek çocuklarda daha sıktır.

2-3,5 yaşları arasında fizyolojik kekemelik dediğimiz geçici bir kekemelik dönemi görülebilir. Kısa ve basit bir ifadeyle, çocuğun düşünme hızı konuşma hızından fazla olduğu için ortaya çıkar.

Ailesel yatkınlık olabilir.

Kekemeliğin başlangıcında korku en önemli rolü oynar sıklıkla hafif vakaların üçte ikisi kendiliğinden düzelir. 4/5i de ergenlik çağında geçer.

Tedavi:

Aile tarafından üstüne gidilmemeli, zorlanmamalı, çocuk takıldığında müdahale etmemeli ve dikkati başka yöne çekilmelidir.

Altta yatan nedenler araştırılmalı, utangaçlık, çekingenlik, yüksek anksiyete gibi olası nedenler gözden geçirilmeli.

Çocuğun konuşma problemi nedeniyle bir özgüven zedelenmesi yaşaması engellenmeli ve olumlu özelliklerine odaklanması sağlanmalıdır.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE

En önemli belirti dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve ataklıktır (impulsivity).

Bu hareketlilik belirli bir amaca yönelik değildir.

Dikkat eksikliği ve dikkatini belli bir konuda yoğunlaştıramama nedeniyle okul başarısızlığı ortaya çıkar.

Kişilerarası ilişkilerde sorunlar ve uyum problemleri görülür. Örneğin ders sırasında dikkati dağıldığı için farkında olmadan diğer arkadaşlarının da   dersi izlemesine engel olup onların tepkisini çekebilir.

Ergenlik öncesi çocukların ortalama % 5-10’u bu problemi (sendromu) yaşamaktadır.

Genellikle fark edildiği yaş 3-4,ancak sıklıkla okula başladıktan sonra öğretmenin uyarısıyla hekime getirilirler.

10 yaşından sonra aşırı hareketlilik azalır ancak tedavi yapılmıyorsa okul ve davranış sorunları devam eder.

Tedavi

1-İlaç tedavisi

-Ritalin(Metilfenidat)

-Pemolin

-Bazı antidepresanlar ve antipsikotikler

2-psikoterapi

3-Ailenin bilgilendirilmesi ve yanlış yaklaşımların düzeltilmesi