ALZHAİMER-BUNAMA ( DEMANS) NEDİR?
Kişinin ilerleyen yaş ile zihinsel ve sosyal yeteneklerinin, günlük işlerini sürdürmesini etkileyecek derecede ve ilerleyici biçimde kaybına neden olan bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlığı olan kişilerde; hafıza, düşünme, mantık yürütme, yer ve zaman tayini, okuduğunu anlama, konuşma, günlük basit işleri yapma gibi işlevlerde bozukluklar görülür.
Uzak hafızada(uzak geçmişe ait hatıralar) pek sorun yaşanmazken, yakın döneme ait hafızada güçlüklerin yanı sıra, söylenen şeyleri ya da daha önce bilinen şeyleri yapamama, çevresindeki eşya ve varlıkları tanıyamama; hesaplama, plan yapma, yürütme, sorunları çözme, davranışları yeri geldiğinde sonlandırabilme, uygun yargıda bulunma gibi daha çok beynin frontal bölgesine ait becerilerde kayıplar ile kendini gösteren ilerleyici bir rahatsızlıktır.
Zihinsel işlevlerdeki aksaklıklar zamanla hastanın günlük yaşamını sürdürmesini olanaksız hale getirir. Bu durum, hastanın yıkanma, yemek yeme gibi günlük tüm ihtiyaçlarının bir başkası tarafından karşılanmasını zorunlu kılabilir.
Kişide belirttiğimiz gibi başta hafıza bozulur daha sonra dikkat, lisan, görsel( yön, adres bulma) beceriler ile algılama ve problem çözme gibi fonksiyonlar da bozulur. Tabloya kişilik değişiklikleri, davranış ve psikiyatrik belirtiler ( hezeyanlar, halüsinasyonlar, duygu durum bozuklukları vs.) eklenir.
Tüm demansların %60-65’i Alzheimer tipi demanstır. Hastalığın başlangıcı kesin olarak belirlenemez. İlk evrelerde ılımlı düzeyde unutkanlık vardır ve kişi genellikle bellek bozukluğundan yakınır (telefon numarasını, isimleri unutma gibi). Demansın en önemli belirtisi bellek bozukluğudur. Bellekte ileri dönemlerde büyük ölçüde yıkım meydana gelir.
Alzheimer hastalığı üç aşamada ele alınabilir.
BELİRTİLERİ:
Hafif derecede;
- Unutkanlık (özellikle yakın döneme ait hafıza problemleri, sık görmediği tanıdıklarının isimlerini unutma vb.
- Konuşurken doğru kelimeleri bulamama,
- Okuduklarını anlamada zorlanma,
- Zaman kavramında bozukluk,
- Mantık yürütme ve karar vermede zorluklar,
- İş ve sosyal aktivitelerde düzensizlik,
- Hobi ve aktivitelere ilgi kaybı yaşanır
- Objeleri yanlış yere koyma.(mutfağa konulması gereken bir eşyanın banyoya konulması gibi.)
- Zaman yönelimi bozulur (Ay, yıl, mevsim bilememe, nerede bulunduğunu söyleyememe).
- Davranış sorunları( çabuk sinirlenme, kızgınlık, öfke)ortaya çıkar.
Orta derecede;
- Unutkanlık daha belirgin hal alır.
- Hasta işlerini yapabilir fakat bağımsız yaşaması kendisi için zararlı olabilir.
- Hijyenik bakımını sürdüremez, giyimi düzensizleşir.
- Mevsimine uygun şekilde giyinememe.( yazın palto, kışın tişört giymek gibi)
- İşini ve aile sorumluluklarını ihmal etmeye başlar.
- Dışarıda kaybolabilir veya bulunduğu yeri karıştırabilir.
- Anormal davranışlar başlayabilir.
İleri derece;
- Yakınlarını dahi tanıyamaz hale gelir.
- Ev içinde yolunu bulamaz.
- Günlük basit işleri yapamaz.
- Konuşmaları anlaşılmaz olur.
- Mesane ve barsak inkontinansı(kontrol kaybı) başlar.
- Devamlı bir bakıcıya ihtiyaç vardır.
Son aşamalarda;
- Hastanın tüm vücut fonksiyonları etkilenir.
- Tümüyle yatağa bağımlı hale gelir.
HASTA YAKINLARINA ÖNERİLER:
Demans septomları ile başa çıkmada hasta yakınlarına önemli görevler düşmektedir. Çok sevdiğiniz bir yakınınızın becerilerini kaybetmesine tanıklık ederken, bir yandan da giderek tuhaflaşan davranışlarını görmek sizi çok üzecektir. Unutmayın ki karşınızdaki hala o çok sevdiğiniz insan; değişen yalnızca hastalık nedeniyle davranışlarıdır.
Hastalığın septomları ile başa çıkmak oldukça zor ve her gün baştan aynı sorunlarla uğraşmak yıpratıcıdır. Bu süreçte depresyon ve/veya anksiyete yaşamanız olasıdır. Kızgınlık hissedebilir, öfke patlamaları yaşayabilir ve sonrasında suçluluk duyabilirsiniz.
Diğer yandan evde bakıma muhtaç bir hastanın olması tüm düzenlemelerin baştan yapılmasını gerekli kılabilir. Yaşamınızdaki alışkanlıklarınızı ertelemek zorunda kalabilir ve hatta aile içi çatışmalar yaşayabilirsiniz.
Bu zor günleri yaşarken yakınlarınızdan destek alın, aile içinde görev dağılımı yapın. Arada dinlenmeye ihtiyacınız olduğunu unutmayın, hastanızı güvenebileceğiniz bir başka yakınıza emanet edin. Birkaç günlükte olsa dinlenmek, size nefes aldıracak ve böylece daha enerjik olarak geri dönmenizi sağlayacaktır.
Ailelerin yapacağı en önemli şey; bu tür hastaları mümkün ise hep aynı evde ikamet ettirmek, eşyalarının yerini hep sabit tutmak yani hayatındaki değişiklikleri en aza indirmeye çalışmaktır. Çünkü öğrenme yetenekleri de kısıtlanan bu tür hastalar yeni çevreye uyum sağlamakta çok zorlanır. Bu nedenle yaşadıkları her problemde çevresindekilere sıkıntı verebilecek olaylara neden olurlar.
Alzheimer hastası için bir ev ortamı hazırlandığında düşünülmesi gereken en önemeli şeylerden biri hastanın evden kaçışını önlemek olmalıdır. Diğer yandan onun için kullanım alanları yaratmak ve hastaya zarar verecek alet ve edevatı ortadan kaldırmak da hastaya güvenli bir ortam sağlayacaktır.
İLETİŞİM TEKNİKLERİ:
- Basit kelimeler ile kısa cümleler kurun
- Konuşurken ses tonunuz ve yüz ifadeniz yumuşak olsun
- Hastayla bebekmiş gibi ya da orada yokmuş gibi konuşmayın
- Hastanın ilgisini dağıtacak uyaranları ve gürültüyü (örneğin TV, radyo) en aza indirin
- Hastanıza her zamanki hitabınızla seslenin, konuşmaya başlamadan önce dikkatini çektiğinizden emin olun
- Konuşurken mutlaka göz teması kurun, bunun için aynı seviyede olmaya dikkat edin. Hastanız oturuyorsa siz ayakta durmayın.
- Yanıt vermesi için zaman tanıyın, sözünü kesmemeye dikkat edin.
- Hastanın bir kelimeyi bulmada zorlandığını fark ediyorsanız zarifçe uygun kelimeyi söyleyin
HALÜSİNASYON VE DELÜZYON:
Hastalığın seyri süresince halüsinasyon ( varsanı) ve/veya delüzyona ( hezeyan) sık rastlanır. Halüsinasyon, var olmayan ses, koku, tatları duyma, olmayan şeyleri görmedir. Delüzyon ise hastanın gerçek dışı inançlarıdır.
- Hastanın görme problemi var ise algılama yanlışlıklarına neden olabilir Bu durum halüsinasyon ile karıştırılabilir.
- Halüsine olan hastanın bu durumdan korkmuş olması muhtemeldir. Hastanız ile yaşadığı deneyim hakkında konuşun, O’na inandığınızı bilmesini sağlayın, güvende olduğunu hissettirin
- Halüsine iken hastanın ilgisini başka yöne çekmek faydalı olabilir, örneğin bulunduğunuz odayı değiştirin
- Evdeki aynaların kaldırılması hastanın gördüğü yansımadan korkmasını engelleyecektir
- Televizyonda şiddet içeren ya da rahatsızlık veren görüntüleri izlemesini engelleyin. Hasta televizyon programı ile gerçek hayatı ayırt edemeyebilir
- Delüzyon (sanrı) doğru/gerçek olmayan inanıştır. Hastanın stresini artırır ve kendisini koruma amaçlı davranışları olabilir
- Hastanız ile inandıklarının yanlış olduğu konusunda tartışmayın.
TEDAVİ:
Demans başladığında ne kadar erken tedaviye başlanırsa o kadar başarılı sonuçlar elde edilir. Hastalığın erken orta ve geç dönemlerinde kullanılabilecek ilaçlar mevcuttur. Hastalığın ilerlemesini durduracak ilaçların yanı sıra danışmanlık ve terapi tedavi sürecini ve iyileşmeyi hızlandırır.
Demansın tümüyle ortadan kaldırılması mümkün olmasa da hastalığın duraklatılması, ilerlemesinin yavaşlatılması ve bazı belirtilerin ortadan kaldırılması mümkündür. Bu da hasta ve yakınları için büyük kolaylık sağlar ve yaşam kalitesini ve konforunu arttırır.
